Buy, koehoeder

Het woord eentonigheid vat wellicht nog het best het verloop van een doorsneedag van jonge veehouders samen. Geen wonder dat de vreemde voorwerpen die jonge koehoeders vonden een gedroomde kans boden om die eentonigheid te doorbreken. Maar de raketbom die Buy en zijn vrienden vonden, doorbrak meer dan de eentonigheid. Ze ruïneerde hun leven. Dankzij een aangepaste prothese kon Buy zijn activiteiten ondertussen weer opnemen. Toch zal hij nooit op dezelfde manier het land kunnen bewerken als de anderen.

Het is 13 u. Net als alle andere dagen maakt Buy de koeien klaar om ze naar de weide te brengen. Hij haalt de vier dieren van het gezin van stal en gaat op pad. In de ene hand houdt hij een stok, in de andere de touwen die hij rond de nek van de dieren heeft geknoopt. De weide ligt niet veraf. Na een kwartiertje komt Buy bij de velden aan. Op het drasland en de rijstvelden kunnen de koeien de hele namiddag rustig grazen.

In de uitgestrekte vlakte loopt een zestigtal koeien zich tegoed te doen aan wat de natuur te bieden heeft. Buy is in het gezelschap van zowat vijftien kinderen en adolescenten die net als hij hun koeien laten grazen. Ze slaan met fijne stokken of met de onderzijde van hun sandalen op de dieren om ze voort te drijven. Waar Buy van deze kinderen in verschilt, is dat hij al dertig is en dit beroep waarschijnlijk de rest van zijn leven zal uitoefenen…

De dag waarop het leven een andere wending nam

Die dag, vertelt Buy, trok ik samen met een leeftijdgenoot en een veel jonger kind op pad. Plots zagen we een vreemd voorwerp liggen. Zo’n tuig hadden we nog nooit gezien. Hij tekent het voorwerp dat hij zag na in het zand. Het blijkt een B40, een springtuig dat door een lanceerraket wordt afgeschoten. Was het mechanisme geblokkeerd? Of viel het tuig gewoon in te losse grond? De enige zekerheid is dat de impact het tuig in ieder geval niet deed ontploffen.

Achteraf vernam ik dat vissers het tuig de avond voordien in hun netten bovenhaalden en het op een paar meter van de vijver lieten liggen.

De jongeren kunnen hun nieuwsgierigheid niet bedwingen. Zonder aanwijsbare reden begint een van de twee met een stok op het tuig te slaan. Hij wordt hierin al snel door een tweede gevolgd. Het lijkt allemaal zo onschuldig. Een beetje afleiding tijdens de lange uren die ze met de koeien onderweg zijn, is altijd leuk.

Buy staat vlakbij zijn twee vrienden. Plots ontploft het tuig. De krachtige explosie maakt onmiddellijk twee dodelijke slachtoffers. Buy wordt achteruit geslingerd en blijft gewond liggen. Zijn vader en een buur brengen de bewusteloze Buy vrij snel naar het ziekenhuis van Takéo. Een hele tijd later ontwaakt Buy. Hij heeft ontzettend veel pijn. Langzaam dringt het besef tot hem door dat zijn leven radicaal is veranderd. Hij verloor een been, een arm en twee vingers van de andere hand.

Wanneer Buy aan deze moeilijke momenten terugdenkt, verandert de uitdrukking op zijn gezicht. Hij slaat zijn ogen neer en tekent met de stok zomaar wat in de modder. “Anderhalf jaar lang zat ik thuis. Ik voelde me alleen maar droevig, deed niets en wilde helemaal niet naar buiten.”

Prothesen bevorderen de levenslust

Buy ging naar het revalidatiecentrum van Handicap International in Takéo. Naast dit centrum beheert Handicap International nog twee andere centra in het land. Hier krijgen patiënten een aangepaste behandeling. Deze centra, waar aanvankelijk prothesen voor slachtoffers van landmijnen werden gemaakt, zijn volwaardige revalidatiecentra. Ze zijn gespecialiseerd in orthopedie en kinesitherapie voor slachtoffers van landmijnen, mensen die een verkeers- of arbeidsongeval hebben gehad of voor kinderen met aangeboren afwijkingen.

Buy verbleef in dit centrum tot zijn prothesen klaar waren en hij ermee overweg kon. Hij moest bepaalde spieren versterken, zijn evenwicht beter ontwikkelen en met zijn prothese leren lopen. Een noodzakelijk leerproces aangepast aan de toekomst van de patiënt. Tijdens de loopoefeningen werd de dagelijkse omgeving van de Khmers in de dorpen geïmiteerd: een zanderige bodem, stenen, bruggen, ladders…

Buy kreeg ook een armprothese. De kinesitherapeuten leerden hem hoe hij zijn dagelijks leven wat gemakkelijker kan maken. De hand van dit type prothese kan naargelang de behoeften van het moment worden vervangen door bestek, een zeis of een kom. Buy koos voor een “eenvoudige” prothese, waarmee hij gras kan vasthouden tijdens zijn zoektocht naar veevoer.

Uiteraard zou Buy graag landbouwer geworden zijn en samenwerken met zijn familie. Met de hulp van het personeel van het revalidatiecentrum leerde Buy aanvaarden dat hij met zijn handicap nooit zwaar werk zal kunnen verrichten. Toch boekte hij aanzienlijke vooruitgang. Dankzij zijn prothesen kan Buy het huis uitgaan en zijn vroegere activiteiten weer opnemen, hetgeen hem meteen terug een volwaardige plaats in zijn gezin bezorgt.

Buy is dus weer aan de slag als koehoeder. Tegenwoordig trekt hij op met kinderen met wie het leeftijdsverschil ieder jaar wat groter wordt. Terugkeren naar de weiden was geen sinecure… dat was immers de plek waar zijn leven resoluut een andere wending kreeg. De eerste keer was hij allesbehalve gerust. Hij vroeg zich af of alle gevaar was geweken, ook nadat de ontmijners een reeks niet-ontplofte tuigen hadden weggehaald.

Jaren later is het gevaar nog niet geweken

Ook vandaag is Buy nog ongerust, en terecht. Want als je de kinderen vandaag vraagt of er nog bommen liggen in dit ontmijnde gebied, antwoorden velen bevestigend.

Nalin, een jong meisje uit de groep, aarzelt geen moment. Ze loopt een eindje en stopt bij een kleine boom. Ze wijst de plek aan waar een bom ligt. Een bom die ironisch genoeg een camouflagekleur meekreeg. Op de vraag of er al een volwassene op de hoogte werd gebracht van dit niet-ontplofte tuig, volgt een veelbetekenende stilte. Maar ze zeggen allemaal dat ze het tuig nooit hebben aangeraakt. Meer dan het tuig - voor de lol – zo dicht mogelijk naderen, doen ze niet. Tot de dag dat de stoutmoedigste of de meest onwetende van hen de gruwel vergeet die een van hun vrienden door dergelijke waaghalzerij moet doorstaan en toch een stap verder gaat.

Het is 17 uur. Duizenden kikkers heffen hun kwakende concert aan. De dag loopt ten einde. De koeien laten zich gewillig samendrijven. Morgen wil Buy heel vroeg naar het revalidatiecentrum in Takéo. Prothesen moeten nu eenmaal vaak worden hersteld of vervangen.

Broodnodige reparaties

Die ochtend om 7.45u komt Buy in Takéo aan. Al sinds het ochtendgloren daalt een lichte regen neer uit een loodgrijze hemel. Zoals elke ochtend opende het centrum voor fysieke revalidatie om 7.30u de deuren. De meeste patiënten die hier verblijven zijn al uit de veren en staan buiten wat te praten terwijl vanuit de werkplaats de geluiden van schuur-, boor- en stikmachines opstijgen.

Buy schuifelt ietwat onzeker aan. Al snel wordt hij aan de receptie van het centrum opgevangen. Hij legt uit dat de band van zijn beenprothese uitgerekt is, waardoor de prothese niet meer goed vastzit. Zijn armprothese kan hij dan weer moeilijk aantrekken omdat deze intussen wat te klein geworden is.

Problemen die een voor een snel worden verholpen. De technici grijpen deze gelegenheid aan om ook de hand van de prothese die door het werk versleten is, te vervangen. Met de hulp van een orthoprothesemaker en een kinesitherapeut kan Buy al snel de aanpassingen uittesten. Hij loopt wat heen en weer en trekt ook zijn armprothese weer aan. Buy is echt gelukkig. Nu moet hij gewoon nog even langs het sociaal centrum waar hij zijn gegevens bevestigt en zijn financiële toestand en gezinssituatie bespreekt. Aan de hand van een heleboel eenvoudige vragen (grondbezit, veestapel, omvang van zijn garderobe, recente ziektes in het gezin…) wordt de gezinssituatie van Buy nauwkeurig geëvalueerd zodat hij aangepaste hulp kan krijgen.

Elk jaar worden in de centra van Handicap International niet minder dan 5.000 patiënten als Buy verzorgd. Uiteraard vergen nieuwe patiënten, bij wie bijvoorbeeld voor het eerst een prothese moet worden aangemeten, het meeste werk. Maar iedere patiënt moet gedurende lange tijd en soms zelfs levenslang worden opgevolgd. En dus bestaat het werk van de revalidatiecentra ook grotendeels uit huisbezoeken of uit reparaties van prothesen. Een opvolging die het personeel van de centra professioneel ter harte neemt. Ze zijn zich bewust van het wezenlijke belang van dit werk.

Terwijl de patiënten die in het centrum verblijven een spelletje petanque beginnen, keert Buy met een glimlach op zijn gezicht terug naar zijn dorp. In dit seizoen is er immers veel werk en zijn familie rekent op hem…