Mozambique ontmijnd, maar slachtofferhulp blijft onontbeerlijk

In 17 jaar tijd ontmijnden de teams van Handicap International meer dan 16 miljoen m² grond in Mozambique. Grégory Le Blanc, missieverantwoordelijke van Handicap International ter plaatse, vertelt wat de ontmijning betekent voor de plaatselijke bevolking die tot voor kort met een constante dreiging leefde.

Op 17 september2015 werd Mozambique officieel mijnenvrij verklaard. Handicap International speelde vanaf 1998 een grote rol bij de ontmijning van het land. Meer dan 6.000 antipersoonsmijnen en ongeveer 5.000 niet-ontplofte oorlogstuigen werden door onze teams onschadelijk gemaakt.

Welke resultaten heeft Handicap International in Mozambique neergezet?

Gregory Le Blanc: De voorbije vijf jaar, van 2011 tot 2015, hebben we meer dan wie ook meegewerkt aan de ontmijning van Mozambique. Vooral in de provincies Sofala en Inhambane, waar nog heel wat mijnen lagen. We hebben bijna 10 miljoen m² ontmijnd of zowat 1.400 voetbalvelden. Zo hebben we voor 3 miljoen inwoners een veiligere omgeving gecreëerd.

Handicap International doet wel meer dan enkel ontmijnen?

In de 30 jaar dat we in Mozambique actief zijn, houden we ons inderdaad bezig met alle aspecten van humanitaire ontmijning. Zo zijn we begonnen met het verstrekken van revalidatiezorg en hebben we daarna programma’s opgestart om de bevolking bewust te maken van de risico’s van de aanwezigheid van mijnen. In 1998 zijn we dan met de eigenlijke ontmijningsoperaties begonnen en hebben we ook advocacyactiviteiten op touw gezet.

Hoe moeilijk of gemakkelijk verliepen de ontmijningsoperaties?

De omstandigheden waren extreem moeilijk. De te ontmijnen gebieden waren vaak afgelegen en slecht bereikbaar. Ik herinner me bijvoorbeeld een zeer stresserende interventie onder een hoogspanningslijn tussen de stad Beira en Zimbabwe. Behalve het gevaar van de elektrische kabels was er natuurlijk dat van de mijnen, in een braakliggend en drassig gebied. Dat was een van onze moeilijkste interventies.

Wat betekent de ontmijning van hun land voor de Mozambikanen?

De mensen kunnen zich nu vrij verplaatsen en hun dagelijkse activiteiten uitvoeren zonder angst voor mijnen. Dat is zeer belangrijk, voor bijvoorbeeld de kinderen die vaak te voet naar school gaan. Landbouwgronden die al jaren braak lagen, worden nu opnieuw verbouwd. Verlaten gebieden raken opnieuw bevolkt.  

De mensen zijn erg opgelucht! In de provincie Inhambane werd het einde van de ontmijningsactie in november 2014 gevierd met een officiële ceremonie. We werden er zeer hartelijk bedankt door de bevolking. Het werd een emotioneel gebeuren. De blijdschap en de dankbaarheid vielen van hun gezichten af te lezen. Eindelijk waren ze bevrijd van de mijnen, meer dan veertig jaar na de onafhankelijkheid van Mozambique.

Zit het werk van Handicap International tegen mijnen erop in Mozambique?

Absoluut niet! Wij voeren wat nog twee andere soorten acties. Enerzijds leiden wij de politie op om niet-ontplofte oorlogstuigen te herkennen en veilig af te bakenen. Het land mag dan officieel mijnenvrij verklaard zijn, toch bestaan er ongetwijfeld nog zones die niet 100% veilig zijn.

Anderzijds begeleiden wij in de provincie Sofala slachtoffers van mijnen en personen met een handicap bij hun re-integratie in de samenleving en op de arbeidsmarkt: we informeren hen over hun rechten en over de bestaande diensten en verwijzen hen door op basis van hun noden. Voor sommigen voorziet dit programma een beroepsopleiding en financiële steun bij het opstarten van een activiteit. In anderhalf jaar tijd hebben we bijna 1.300 mensen geholpen bij de opstart van een economische activiteit. Het is nauwelijks voor te stellen hoe afgezonderd deze mensen daarvoor waren!

Is de hulp aan de slachtoffers in het land nog steeds zo zorgwekkend?

Ja, maar daar zou verandering in moeten komen. De ministerraad staat op het punt om een nationaal actieplan goed te keuren voor slachtofferhulp. En Handicap International heeft ook daarin een grote rol gespeeld, door het ministerie van Sociale Zaken te adviseren rond de uitwerking van dit beleid.

Zo zijn we erin geslaagd de nadruk te leggen op de cruciale realiteit in Mozambique: de nood aan aangepaste hulp voor slachtoffers die nog steeds lijden onder een psychologisch trauma, de nood om een antwoord te bieden op hun uitsluiting van de arbeidsmarkt enz. We mogen best trots zijn op het resultaat.

De toekomst voor mijnenslachtoffers wordt dus rooskleuriger?

De situatie van mijnenslachtoffers en van personen met een handicap is in elk geval allerminst te benijden nu. De prothesesector laat te wensen over: de kwaliteit en de beschikbaarheid loophulpmiddelen gaan erop achteruit, de wachttijden worden langer, de centra liggen te ver uiteen … Dus zo simpel is het allemaal niet.

Een ander groot probleem is dat men nog steeds niet weet hoeveel mijnenslachtoffers er in Mozambique precies zijn! Nationale schattingen lopen sterk uiteen. De slachtoffers vinden en identificeren is geen sinecure … Nog moeilijker is het om passende antwoorden te vinden, zeker in de afgelegen en landelijke gebieden, waar wij voornamelijk actief zijn.

We stellen ook vast dat er minder financiële middelen zijn voor de strijd tegen mijnen in Mozambique. Hoewel de ontmijning klaar is, moet er nog veel gebeuren, in het bijzonder op het vlak van slachtofferhulp. Want al is Mozambique officieel mijnenvrij verklaard, dat betekent nog niet dat er geen slachtoffers meer zijn.