Stijgend clusterbomgebruik veroorzaakte ongekend aantal doden en verwondingen in 2022

De herhaalde inzet van clusterbommen in Oekraïne is medeverantwoordelijk voor dit ongeziene cijfer. De top voor landen die het Oslo-verdrag (dat het gebruik van clusterbommen verbiedt) ondertekenden, gaat tussen 11 en 14 september door in het Zwitserse Genève. Handicap International roept staten op om dit moment te gebruiken om het systematisch gebruik van deze barbaarse wapens resoluut te veroordelen en degenen die er gebruik van maken ter verantwoording te roepen.

Het rapport van de Cluster Munition Monitor 2023 beoordeelt de implementatie van het Oslo-verdrag, dat het gebruik, de productie, de overdracht en de opslag van clusterbommen verbiedt. Het rapport behandelt zowel de periode van januari tot december 2022, als de eerste helft van 2023.

Een ongekend aantal doden en verwondingen

In 2022 registreerde de Cluster Munition Monitor 1.172 nieuwe slachtoffers van clusterbommen in acht landen: Azerbeidzjan, Irak, Laos, Libanon, Myanmar, Syrië, Oekraïne en Jemen. Dat is het hoogste aantal sinds het eerste rapport van de Monitor in 2010.
 
Dit verontrustende resultaat is voornamelijk te wijten aan het grootschalige gebruik van clusterbommen in Oekraïne door zowel het Russische leger, als de Oekraïense troepen. In 2022 werden 916 slachtoffers van clusterbommen geregistreerd in Oekraïne. In 890 van deze gevallen gaat het om een rechtstreekse aanval met clusterbommen. Mogelijk werden veel andere slachtoffers niet geregistreerd.
 
Ook in Syrië en Jemen registreerde de Monitor hoge cijfers. Syrië telde 84 slachtoffers als gevolg van clusterbomaanvallen. In Jemen liep het aantal, voornamelijk door resten van niet-ontplofte clustermunitie op tot 95.

Een willekeurig wapen

 95% van alle slachtoffers van clustermunitie, die de Monitor in 2022 registreerde, waren burgers.
 
987 van het totale aantal nieuw geregistreerde slachtoffers in 2022, werden veroorzaakt door clusterbomaanvallen. Ongelukken met restanten van clusterbommen maakten 185 slachtoffers.
 
In 2022 werden er slachtoffers van clusterbomaanvallen geregistreerd in drie landen: Myanmar (voor het eerst), Syrië en Oekraïne. In zeven landen vielen slachtoffers door restanten van clusterbommen: Jemen (95), Irak (41), Oekraïne (26), Laos (9), Syrië (6), Libanon (5) en Azerbeidzjan (3).

Gezien het feit dat tot wel 40% van deze wapens niet explodeert bij impact, blijft de aanwezigheid van clusterbomresten een voortdurende en ernstige dreiging voor de lokale bevolking in de getroffen landen.

Levering van clustermunitie door de VS

 In juli 2023 besloten de Verenigde Staten clusterbommen aan Oekraïne te leveren. Zowel de Verenigde Staten als Oekraïne zijn geen partij bij het Oslo-verdrag, dat door 123 landen is ondertekend en het gebruik, de productie, opslag en overdracht van clustermunitie verbiedt.
 
Handicap International beschouwt deze beslissing als een gevaarlijk precedent. Het is onaanvaardbaar en zou duidelijk veroordeeld moeten worden door alle landen die het verdrag ondertekenden: elk gebruik van clusterbommen, in welke situatie dan ook, moet streng veroordeeld worden.

Hulp aan overlevenden en hun gezinnen

In 2022 raakten 817 mensen gewond door aanvallen met clusterbommen, wat neerkomt op 70% van het totaal aantal slachtoffers van clusterbommen in dat jaar. Overlevenden van submunitie-explosies hebben vaak ernstige en soms meervoudige verwondingen, zoals schade aan vitale organen en het verlies van handen en voeten. Ook oogletsels komen vaak voor. Dergelijke incidenten gaan vaak gepaard met psychologische trauma's. Overlevenden lijden bovendien vaak onder een verlies van waardigheid en eigenwaarde en worden veelvuldig gediscrimineerd.
 
Slachtofferhulp is een verplichting volgens het Oslo-verdrag. Handicap International ondersteunt overlevenden en hun families via slachtofferhulpprogramma's in meer dan 30 landen.

« In 2022 doodden en verwondden Russische troepen honderden burgers in Oekraïne met verboden clusterbommen", zegt Alma Taslidžan, expert Ontwapening en Civiele Bescherming bij Handicap International. Ook zijn er verschillende meldingen van het gebruik van deze wapens door Oekraïense troepen. Clusterbommen zijn van nature willekeurige wapens. Maar liefst 95% van de slachtoffers zijn burgers. Handicap International roept alle partijen in het conflict op om onmiddellijk te stoppen met het gebruik van clusterbommen. Daarnaast dringt het er bij staten op aan om druk uit te oefenen op landen die clusterbommen gebruiken om dergelijke praktijken te stoppen. Staten die partij zijn bij het Verdrag dienen hun verplichtingen na te komen en moeten krachtig en systematisch elk nieuw gebruik te veroordelen en de gebruikers ter verantwoording te roepen. »
 
« Handicap International veroordeelt de overdracht van clusterbommen door de Verenigde Staten aan Oekraïne. Clusterbommen behoren tot de schadelijkste wapens voor burgers. Ze zijn van nature willekeurig en vormen een ernstig gevaar voor burgers aangezien ze, zelfs lang na afloop van het conflict, slachtoffers kunnen maken. Landen die het Oslo-verdrag ondertekenden, moeten alle andere teksten met betrekking tot het internationaal humanitair recht verdedigen en toepassen. De beslissing van de Verenigde Staten ondermijnt bovendien de eerder geleverde inspanningen om dit barbaarse wapen te bannen en schept een precedent van 'overmacht': geen enkele situatie of context rechtvaardigt het gebruik van clusterbommen. »

Venietiging van voorraden en wereldwijde verontreiniging

Sinds het Verdrag op 1 augustus 2010 in werking trad, vernietigden 41 landen - 38 Verdragspartijen, twee ondertekenaars en één niet-ondertekenaar - 1,5 miljoen clusterbommenvoorraden, goed voor 179 miljoen submunities of 99% van de door-staten-aangegeven clustermunitie. In totaal zijn wereldwijd nog 26 landen en drie regio's besmet met restanten van submunities. 

Over clustermunitie

Clustermunitie is de lading mini-explosieven die gegroepeerd zit in een clusterbom, die een soort container is. Ze zijn ontworpen om over grote gebieden te worden verspreid, maar komen daardoor onvermijdelijk terecht in gebieden waar ook burgers wonen. Tot wel 40% explodeert niet bij impact. Net als antipersoonsmijnen kunnen ze worden geactiveerd door het geringste contact, waarbij mensen tijdens én na conflicten worden gedood en verminkt. Het gebruik van clustermunitie schendt het internationaal humanitair recht omdat het wapen geen onderscheid maakt tussen burgers en militaire doelwitten.

Het Oslo-verdrag

Het Oslo-verdrag, dat het gebruik, de opslag, overdracht, productie en verkoop van clusterbommen verbiedt, werd in december 2008 opgesteld voor ondertekening. Anno 2023 ondertekenden 123 landen het verdrag. Handicap International was medeoprichter van de Cluster Munition Coalition, die een belangrijke rol speelde bij de totstandkoming van het Oslo-verdrag. De Coalitie blijft campagne voeren voor de universele aanvaarding en implementatie van het verdrag.

 

Download het Cluster Munition Report 2023