Gaza: snel weer leren stappen na een amputatie

Elke dag krijgen nieuwe patiënten een prothese aangemeten in Gaza. Een heel traject waar expertise hand in hand gaat met een persoonlijke ondersteuning. Abder Banoune, revalidatiespecialist bij Handicap International, legt aan de hand van enkele foto's van Mohamed uit hoe het team hem een prothese voorziet.

'Mohamed staat tussen twee parallelle stangen. De prothese die hij draagt, is vooraf op een werkbank gemonteerd. Wanneer hij begint te stappen, kijkt orthopedisch technicus Heba aandachtig of er bepaalde aanpassingen aan de prothese moeten worden gedaan. Misschien is deze te kort, te lang of niet goed afgestemd op zijn manier van stappen.'

'Als de prothese niet goed is uitgelijnd, kan deze erg oncomfortabel en zelfs pijnlijk zijn voor de patiënt — soms zelfs onbruikbaar. Als deze te lang is, kan dit het stappen bemoeilijken. Mohamed kan zo struikelen, blijven haken of mank lopen. Hoe beter de prothese is aangepast, hoe comfortabeler de patiënt zich vanaf de eerste dag voelt.'

 

Stapmechanisme

'Mohamed's stapfrequentie, maar ook of zijn stappen symmetrisch zijn, moet gecontroleerd worden. Vaak zien we dat de ene stap korter is dan de andere. Dit komt door het nieuwe bewegingspatroon dat de patiënt moet aanleren. Wanneer iemand net een amputatie heeft ondergaan, behoudt hij soms nog het stapmechanisme met twee benen. Hij kan zelfs de aanwezigheid van zijn geamputeerde ledemaat voelen: dit wordt de fantoomledemaat genoemd.'

'De patiënt kan jeuk voelen in zijn teen of pijn in zijn enkel, terwijl die er niet meer zijn. De hersenen onthouden nog steeds het zenuwpatroon van de oude ledemaat.'

'De tijdelijke prothese – de eerste prothese die wordt gedragen vóór de definitieve prothese – helpt dit gevoel aanzienlijk te verminderen en de acceptatie van het kunstledemaat te bevorderen. Daarna volgt een aanpassingsfase: men moet opnieuw leren stappen, zitten, opstaan, zich aankleden... kortom, zich anders bewegen.'

 

Vertrouwen winnen 

  'Mohamed heeft zijn krukken naast zich neergezet. De parallelle stangen dienen als steun om zijn eerste stappen met de prothese te zetten: hij kan zich er met beide handen aan vasthouden om niet te vallen. Hij wordt begeleid door Bashir, de kinesitherapeut, en Heba, de orthopedisch technicus.'

'Mohamed kijkt voortdurend naar de grond, uit angst zijn evenwicht te verliezen. Dat komt vaak voor bij patiënten in het begin: ze vinden het vaak moeilijk om naar voor te kijken en vertrouwen te hebben in de prothese.'

'We zien ook een riem om zijn middel. Wanneer de patiënt zijn been met de prothese optilt, kan de prothese losraken, vooral als het om een tijdelijke prothese gaat. Het volume van de stomp is namelijk nog niet stabiel: de zwelling neemt elke dag af, soms met enkele millimeters, waardoor de prothese iets te groot wordt. De riem dient om de prothese goed op zijn plaats te houden.'

 

Een goed evenwicht

   'Heba controleert het bekken van Mohamed. Als één kant een centimeter lager ligt, is de prothese te kort of te lang. Ze controleert dit eerst met het blote oog en gebruikt vervolgens, indien nodig, een speciaal voor dit doel ontworpen waterpas. Met behulp van een inbussleutel voert ze fijne afstellingen uit: rotatie, knieas, voetoriëntatie, enz. Er zijn talrijke kleine tests nodig om een perfecte uitlijning te verkrijgen.'

'Ze controleert ook de positie van de voet: de knie moet goed in de looprichting staan en de voet moet een licht naar buiten gedraaid staan. Hoe meer de voeten lichtjes open staan, hoe stabieler het steunvlak is. Als de voeten daarentegen perfect recht staan, loopt de patiënt het risico te vallen, omdat hij een deel van zijn evenwichtsvermogen verliest.'

'Heba gebruikt ook een schietlood om de algemene uitlijning te controleren. De buis die de voet met de knie verbindt, moet perfect verticaal staan, in een hoek van 90° ten opzichte van de grond, zowel van voren als van opzij gezien.'

 

 

Wennen aan de prothese

'In het begin kan het dragen van een prothese pijnlijk zijn. Voor Mohamed, die een transfemorale prothese heeft (boven de knie), rust het lichaamsgewicht – dat vroeger door de hiel en de ondervoet werd gedragen – nu op het onderste deel van de bil. Dat veroorzaakt in het begin pijn.'

'In het begin draagy Mohamed zijn prothese een half uur, maximaal een uur. De volgende dag komt hij terug en verlengt hij geleidelijk de draagtijd. Normaal gesproken blijft de tijdelijke prothese in het centrum: hij wordt alleen ter plaatse gebruikt, tijdens het aanpassen en wennen.'

'De snelheid van aanpassing hangt af van vele factoren: leeftijd, lichaamsbouw, fysieke conditie. Kinderen of jonge sportieve volwassenen wennen er over het algemeen snel aan. Voor ouderen, diabetici, artritici of zwaarlijvigen duurt het proces vaak langer. Sommigen hebben ook een gevoeligere huid, wat het begin wat bemoeilijkt.'

'Groepsrevalidatie helpt enorm. Het helpt om de situatie te relativeren, een positieve dynamiek te creëren en patiënten te motiveren. Het feit dat je niet alleen bent, dat je andere mensen met een geamputeerde ledemaat ziet, biedt morele steun en een mooie collectieve energie.'

 

Een tijdelijke prothese

Een patiënt leert altijd eerst stappen met een tijdelijke prothese: na een amputatie ontstaat er een zwelling die vervolgens geleidelijk verdwijnt, over een periode van 10 tot 30 dagen. De stomp neemt dan in volume af, waardoor de koker regelmatig opnieuw moet worden aangepast.

De tijdelijke prothese helpt bij deze fase van stompverkleining en stelt de patiënt in staat om al vanaf de eerste dagen – soms al vanaf de derde dag – weer te stappen. Dit wordt verticalisatie genoemd: de patiënt gaat weer rechtstaan, wat helpt om de bloeddruk te stabiliseren, duizeligheid te voorkomen en een onbalans in het bekken te voorkomen. Na de amputatie moet het lichaam zich namelijk aanpassen aan een nieuwe gewichtsverdeling.

Deze fase stelt de patiënt ook in staat om snel een zekere mate van autonomie terug te krijgen, bijvoorbeeld om zelfstandig naar het toilet te gaan. Dit speelt een zeer belangrijke psychologische rol: door zijn zelfvertrouwen en onafhankelijkheid terug te krijgen, vordert de patiënt sneller in zijn revalidatie.

De tijdelijke prothese bereidt het lichaam ook voor op de belasting, het gewicht en de druk op nieuwe zones die voorheen niet het lichaamsgewicht hoefden te dragen. Het is dus een essentiële fase, zowel op technisch, klinisch als psychologisch vlak.

 

80% herbruikbare delen

De tijdelijke prothese bestaat voor ongeveer 80% uit onderdelen die ook voor de definitieve prothese kunnen worden gebruikt: de voet, de verbindingsstukken, de buisjes, enz.

Het enige echt tijdelijke onderdeel is de koker, dat wil zeggen het deel dat in contact staat met de stomp. Deze kan worden vervaardigd uit gips of met hars geïmpregneerde synthetische banden, die in minder dan 30 minuten worden gevormd. Zo kan in ongeveer een uur een tijdelijke prothese worden vervaardigd.

De definitieve prothese wordt gemaakt van koolstofhars. Hiervoor is een gipsafdruk nodig, gevolgd door slijpen, lamineren en vervolgens afwerkingsstappen, loopoefeningen en dynamische aanpassingen. De vervaardiging ervan vergt doorgaans twee tot drie dagen werk.