Wanneer de bom valt
Bij gewapende conflicten wordt de rekening vaak gepresenteerd aan de ongewapende burgers. Vandaag maken burgers 90% uit van de slachtoffers bij bombardementen in bevolkte gebieden. Wat zijn de gevolgen en wie maakt hier een eind aan?
Deze jongen zag in 2017 hoe zijn stad Mosoel door zware gevechten is as werd gelegd. Op zijn smartphone toont hij een foto van zijn twee jonge zussen die stierven bij een bombardement op hun huis. | © Martin Crep/HI
War. What is it good for – Absolutely nothing! Aan protestnummers geen gebrek ten tijde van de omstreden Vietnamoorlog. Edwin Starr verwoordde in 1970 met ‘War’ het best hoe miljoenen anderen over de oorlog dachten. Twee jaar na ‘War’ gingen de beelden van “het napalmmeisje” Phan Th? Kim Phúc de wereld rond … en niet alleen de wereld rond, ze gingen toen ook door merg en been.
Wat zich in Vietnam afspeelde, was gruwelijk en onthutsend. De wapens die werden ingezet maakten geen onderscheid tussen militaire doelwitten of burgers. Er vielen honderdduizenden onschuldige slachtoffers. Vijftig jaar later zijn die wapens godzijdank verboden: de technologische evoluties die zichzelf razendsnel opvolgden hebben ook de militaire oorlogsvoering voorgoed veranderd. Moderne wapens zijn geavanceerder, preciezer en slimmer dan ooit, oorlogen eisen steeds minder dodelijke slachtoffers onder de burgerbevolking.
Stadskern of slagveld?
Tot dusver de theorie. De realiteit geeft een ander beeld. Tijdens de Eerste Wereldoorlog behoorde naar schatting 15% van de slachtoffers tot de burgerbevolking. Tijdens de Tweede Wereldoorlog: 50%. Vandaag zijn 90% van de slachtoffers bij bombardementen op dichtbevolkte gebieden burgers! Het strijdtoneel is verhuisd. Van de velden nabij Waterloo en de bossen van Bastogne naar grootsteden zoals Hodeidah, Mosoel, en Damascus. Die evolutie komt met een zware prijs, betaald door de bevolking.
Het doodvonnis voor burgers
Dat toonde Handicap International onder meer aan in het rapport dat onze organisatie dit jaar publiceerde, Death Sentence to Civilians: The Long-Term Impact of Explosive Weapons in Populated Areas in Yemen. Het rapport legde de gevolgen bloot van de bombardementen in dichtbevolkte gebieden in Jemen. Gezondheidszorg, toegang tot proper water, voedselzekerheid, vrij verkeer van goederen en mensen: allemaal cruciale factoren om te overleven, allemaal weggevaagd door de burgeroorlog.
Het instorten van de infrastructuur en diensten is even dodelijk als de bombardementen die hiervoor verantwoordelijk zijn, maar met een veel wijdere impact. Dat blijkt pas echt uit de cijfers: Action on Armed Violence registreerde in Jemen, tussen 2015 en 2018, bijna 16 300 slachtoffers door het gebruik van explosieve wapens. Maar de voedselschaarste treft al zeker zestien miljoen mensen. Twintig miljoen Jemenieten hebben geen toegang tot gezondheidszorg. Meer dan drie miljoen mensen hebben hun huizen ontvlucht.
Geen speeltuig
Thomas Hugonnier, operationeel directeur HI voor het Midden-Oosten, verwoordde het als volgt:
"Het geweld heeft de economische circuits van het land vernietigd, waardoor Jemen de grootste humanitaire noodtoestand ter wereld is geworden. De verwoestende erfenis van dit conflict zal een hele generatie mensen met verwondingen en handicaps achterlaten.”
Hugonnier doelde misschien op de medische erfenis, maar de tol reikt verder: sociaal, economisch, psychosociaal … Het zal inderdaad tientallen jaren duren om de infrastructuur, de diensten en het vertrouwen te herstellen. Intussen zal het gebrek aan elektriciteit, voedsel, water en transportmogelijkheden voor menselijk leed blijven zorgen, kunnen kinderen niet naar school en lopen ze bovendien het risico om onwetend niet-ontplofte munitie te aanzien als speelgoed. Wat het napalmmeisje betreft: ze wordt nog steeds behandeld voor de brandwonden die ze in 1972 opliep.
Wachten op diplomatieke doorbraak
Waar explosieve wapens met een groot bereik worden ingezet in bevolkte gebieden, is er maar één mogelijke conclusie, los van de intentie van de aanval: voor de bevolking zijn de gevolgen buiten alle proporties. Handicap International maakt deel uit van het Internationaal Netwerk tegen Explosieve Wapens (INEW) en nam zo mee het initiatief om diplomatieke onderhandelingen op te starten. Dat had in 2020 tot een politieke verklaring moeten leiden die burgers beter zou beschermen, maar het coronavirus gooide ook hier roet in het eten. Het ziet ernaar uit dat onze geduldige inspanningen in 2021 eindelijk beloond zullen worden. En zeg nu zelf: ‘War, what is it good for?’
