‘Haïti zal hier enkel uitgeraken via de Haïtianen zelf’

Extreem bendegeweld houdt nu al meerdere maanden de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince in zijn greep. Plunderingen, verkrachtingen, moorden en ontvoeringen zijn er dagelijkse kost geworden. De balans sinds begin dit jaar zegt alles over de diepe crisis waarin het land zich bevindt: 2500 doden en gewonden en meer dan 100.000 ontheemde mensen. Met een politie die het geweld niet onder controle krijgt en een overheid die maar geen voet aan de grond krijgt, ligt alle hoop op een internationale politiemacht om weer orde op zaken te stellen. Cédric Piriou, directeur van Handicap International Haïti, kent het land door en door, geeft samen met zijn team alles wat ze kunnen en probeert hoopvol te blijven: 'Het toverwoord in Haïti is flexibiliteit’.

Hoe is de situatie in Haïti?

'Sinds februari, maart van dit jaar is de situatie rampzalig. Dit komt door het samenwerkingsverband van 200 bendes in Port-au-Prince, die daarvoor al in totaal 80% van de stad controleerden, maar die dus besloten om hun krachten te bundelen. Eind februari waren er gemeenschappelijke aanvallen van deze bendes in verschillende wijken. Ze hebben publieke gebouwen binnengevallen, waaronder de centrale gevangenis, waar ze meer dan 3.500 gevangenen hebben bevrijd, die zich op hun beurt bij deze bendes hebben gevoegd. De bendes gaan altijd op dezelfde wijze tekeer: ze dringen gebouwen binnen, plunderen er alles en steken het in brand. Ze hebben ook de petroleumterminal aangevallen, met een tekort aan brandstof tot gevolg. Hierdoor is er ook geen elektriciteit meer in het centrum van de stad en daardoor kunnen de ziekenhuizen niet meer werken. De Haïtiaanse staat had al een zeer beperkte infrastructuur. Justitie was zo goed als niet meer in werking.'

'De bendes hebben ook blokkades opgeworpen op de drie belangrijke invalswegen van de stad, waar ze tol vragen. Personen die niet willen betalen, worden neergeschoten. Er zijn dus zeer regelmatig, om niet te zeggen elke dag, bussen die worden beschoten met drie, vijf, tien doden tot gevolg. En zij die wel betalen lopen het risico om gekidnapt te worden.'

Wat moet er nu vooral gebeuren om de Haïtiaanse bevolking te helpen?

'Het is moeilijk om één prioriteit te bepalen. Er zijn er zo velen. Er is de gezondheidscrisis, met ziekenhuizen die niet meer functioneren waardoor dialysepatiënten, zwangere vrouwen en ouderen geen toegang meer hebben tot de zorg die ze nodig hebben en zullen sterven of al zijn gestorven. Er is ook de voedselcrisis. De internationale luchthaven van Port-au-Prince werd gesloten begin maart, na een aanval van de bendes. Geen enkel vliegtuig kon nog opstijgen of landen in Haïti. Dus medicamenten raakten het land niet meer in, maar ook het voedsel raakt niet getransporteerd naar het platteland. 1,6 miljoen Haïtianen bevinden zich in een noodtoestand. De volgende stap is hongersnood, en dat betekent meer doden. Dan is er nog de cholera die in oktober 2022 opnieuw zijn intrede maakte.

Handicap International biedt dus verschillende soorten noodhulp?

'Inderdaad. We ontsmetten woningen met choleragevallen, maar verdelen ook tabletten en producten om zelf te ontsmetten. We zorgen ook voor voedselondersteuning. Daar ligt onze focus op personen met een handicap. Want dat zijn de mensen in de meest kwetsbare situaties. Wanneer een bende een ontheemdenkamp binnenvalt, zijn deze mensen meestal de laatsten die kunnen vertrekken. Daarnaast bieden we ook logistieke diensten aan 44 nationale en internationale ngo’s, en aan VN-agentschappen. Het gaat dan vooral over het transport van humanitaire goederen van de hoofdstad naar het binnenland. En dan hebben we ook nog onze samenwerking met Artsen Zonder Grenzen België. Artsen Zonder Grenzen beschikt nog over de weinige dokters die zorg kunnen verlenen. Handicap International komt tussen nadat Artsen Zonder Grenzen de eerste medische zorgen heeft geboden. Na een operatie geven onze kinesitherapeuten revalidatiezorg zodat gewonden niet met een permanente handicap blijven zitten. En dat is nodig want er zijn meer en meer mensen met schotwonden.'

Het bendegeweld heeft ongetwijfeld een enorme impact het functioneren van jullie team, niet?

'Het toverwoord in Haïti is ‘flexibiliteit’. Je moet altijd en overal flexibel kunnen zijn. Zo beslissen we elke ochtend via ons intern communicatiesysteem of onze collega’s kunnen komen werken of niet, afhankelijk van de situatie in de verschillende wijken. Een aantal collega’s wonen in wijken die gecontroleerd worden door bendes, dus we laten hen geregeld thuiswerken. Dankzij een klein zonnepaneel kunnen ze er autonoom aan de slag. Via onze partnerorganisaties houden we de situatie overal goed in de gaten. Er vinden geregeld gevechten plaats en op basis van de actuele situatie geven we een go of no-go. Bij elke twijfel beslissen we om een actie niet te laten doorgaan om zo de levens van onze collega’s te beschermen. Nul risico bestaat niet, maar we proberen het zoveel mogelijk te benaderen.'

'Je moet ook inventief zijn. Door de blokkades van de bendes op de invalswegen moeten we flexibel zijn en oplossingen zoeken. Als de weg geblokkeerd is, dan moeten we maar via het water. Via een lokale samenwerking vervoeren we hulpgoederen via de zee naar de verschillende havens aan de Haïtiaanse kust. We bekijken momenteel ook de mogelijkheden via de lucht.'

Handicap International heeft ook een aantal structurele projecten lopen in Haïti, hoe staat het daarmee?

'We gaan door met deze projecten. Eén van de ziekenhuizen waarmee we samenwerken is ingenomen door de bendes en is dus tijdelijk niet in werking. Maar we werken ook in Cap-Haïtien, de tweede grootste stad van het land. Daar is het kalmer. Er zijn wel aanvallen geweest door bendes, maar die mislukten telkens. Ook in het noordwesten en zuidwesten blijven we op volle kracht werken. Het bendegeweld in de hoofdstad heeft zijn impact op de rest van het land, maar de veiligheid is er een pak beter.'

'We werken ook rond de bescherming en preventie tegen klimatologische rampen. Ik hoop dat ze ernaast zitten, maar voor dit jaar wordt er een hoog niveau van cyclonen voorspeld. En een cycloon zou nu uiteraard zeer problematisch zijn.'

Kan je nog hoopvol blijven tijdens een crisis als deze?

'Mijn kinderen zijn Haïtiaans, mijn vrouw is Haïtiaans. Ik zal de hoop nooit verliezen. Ook de Haïtianen zelf blijven hoopvol, ondanks de zware omstandigheden, en blijven wachten op een betere toekomst. Het probleem in Haïti is dat we constant tussen twee noodsituaties zitten, zoals de aardbevingen van 2010 en 2021 en de cyclonen van 2012 en 2016. Er moet dus noodhulp blijven geboden worden, maar tegelijkertijd moet er bijgedragen worden aan de structurering van sociale diensten. De ‘soldaten’ die werken voor de bendeleiders zijn zelden ouder dan 18 jaar. Vele kinderen zijn bij de aardbeving van 2010 hun ouders kwijtgeraakt, belandden in getto’s, zonder controle of enige steun van de overheid, en worden gemanipuleerd door bendeleiders. En daar betalen we nu de tol voor.'

'Het land heropbouwen, dat doe je vooral door de lokale organisaties en diensten te ondersteunen. En dat is wat we met Handicap International doen. Haïti zal hier enkel uitgeraken via de Haïtianen zelf.'