'Je smaakt de dood nog in je mond’

In de schaduw van de slachtoffers staan psychologen klaar om hulpverleners op te vangen

De aardbevingen in Haïti zadelen de lokale bevolking op met een levenslang trauma. Gebouwen zijn weg, gemeenschappen verscheurd en dromen doorprikt. De wereld kan de ogen niet geloven, maar de duizenden hulpverleners die op het eiland werken moéten de werkelijkheid onder ogen zien. De Morgen sprak met Luc Ameloot, die naast de emotionele opvang van slachtoffers ook een vangnet biedt voor humanitaire medewerkers. Hulpverlening voor hulpverleners: ‘Na vijfdagen in het rampgebied is je batterij plat en kun je die n g amper opladen. Uit tijdgebrek.’

‘Je smaakt de dood nog in je mond’

Als alles goed is verlopen, landde afgelopen nacht een A310 van de Belgische overheid op Melsbroek. Een vlucht vol repatrianten .Mensen die de aarde hebben voelen trillen op het eiland, maar ook hulpverleners die na dagenlange bijstand terug op adem komen in eigen land. Het Rode Kruis vangt hen op en biedt medisch een psychosociale begeleiding. Geen overbodige zorg, zo vertelt Luc Ameloot. Met ervaring bij Artsen Zonder Grenzenen nu Handicap International heeft Ameloot eelt op de ziel, maar de humanitaire ramp in Midden-Amerika brengt ook bij hem herinneringen naar boven.
Positieve en negatieve. Na twintig buitenlandse missies geldt de vijftiger nu als referentiepunt voor de emotionele begeleiding van slachtoffers én hulpverleners bij Handicap International.

Emotionele vloedgolf

“Die ondersteuning is absoluut nodig”,opent Ameloot. “Bij aankomst in Haïti worden zij (de hulpverleners, MD) geconfronteerd met pure chaos. De lokale bevolking is in shock. Er heerst ongeloof: ‘Dit kant och niet?’ Lijken die op straat liggen, lijken die met een bulldozer in een massagraf worden gekieperd, kinderen die huilen om hun moeder, een vader die bij een puinhoop bidt voor zijn familie die onder de brokstukken ligt, een vader die het onmogelijke probeert door een betonblok eigenhandig te verplaatsen op zoek naar overlevenden. De emotionele vloedgolf die de hulpverleners bereikt, moet eerst verteerd worden.

“Om de taferelen enigszins te kunnen plaatsen, of te verdringen, trekken hulpt roepen een emotionele muur op. Een puur menselijk verdedigingsmechanisme, noodzakelijk om goed te functioneren. Een muur die evenwel beetje bij beetje afbrokkelt. Bij de aardbeving in Turkije van’99 was ik na vijf dagen hard werken in het rampgebied al compleet leeg. Mijn batterij was plat en je kunt die amper nog opladen omdat je het gewoon veel te druk hebt. Naast de aangrijpende beelden krijg je ook een lawine aan vragen over je heen van de slachtoffers. Je bent de focus van de lokale bevolking. ‘Waarom geef je mij geen eten?Geen water? Waarom droppen de helikopters boven ons hoofd geen voedselpakketten?
William Daniëls voor Handicap International
William Daniëls voor Handicap International

’De kwetsbaarheid van de mensen grijpt je naar de keel en tast ook je emotionele weerbaarheid aan.
“Je wordt een spons die de ellende opzuigt tot je zelf even kwetsbaar bent als de mensen rondom je, de zogeheten‘Compassion Fatigue’. Sommigen worstelen ook met de projectie van hun eigen leven. Je denkt aan je kinderen, je ziet je zoon en raakt geïnfecteerd door de gebeurtenissen. Bij een buitenlandse interventie werd ik ooit geïnterviewd door de BBC. Ik brak en weende tranen met tuiten. Er zijn grenzen aan de weerstand en als die bereikt zijn moet je weg van de rampplek. Eenmaal weg van de plek des onheils blijft de ramp je soms wel achtervolgen. Je smaakt de dood nog in je mond. Mensen met een mondmasker dragen die niet alleen uit schrik voor epidemieën, maar evengoed om de doodsgeur te verdringen,denk ik.”

Bij terugkomst wordt voor de hulpverleners een emotionele debriefing georganiseerd.Uitnodigende gesprekken, waarbij Ameloot de hulpverleners laat praten over hun ervaringen in een gestructureerde context. Wat is er allemaal gebeurd? Zijkrijgen de kans om de film van de ramp samen weer af te spelen. Om zoveel mogelijk informatie samen te leggen. Zoekend naar duiding. Ameloot beseft evenwel dat de gesprekken geen antwoord bieden op álle vragen: “Hoe je het ook draait of keert, een litteken heb je sowieso. Een traumatische beleving is een snijwonde. Je moet dewonde verzorgen zodat ze niet langer bloedt. Maar uiteindelijk krijg je het litteken niet weg. Dat hoeft niet per se slecht te zijn, hulpverleners leren daar mee leven.Geen gemakkelijke opdracht, maar velen slagen erin om ook zonder hulp de draadweer op te pikken. In vele rampgebiedenbiedt religie daar een oplossing voor. Sterfteen kind? Dan wordt het door God geroepen.Trilt de aarde? God heeft het zo gewild.

Dat is geen fatalisme, dat is volgens mij eenmanier om met trauma’s om te gaan.“Bij het vertrek ben je als hulpverlener een held. De pers is geïnteresseerd. Ook bij terugkomst. Maar de terugkomst is veel zwaarder dan het vertrek. Na enkele dagen doven de spotlights en duikt de eenzaamheid op. Sommigen kunnen de ramp niet loslaten en slagen er niet in om een relatie op te bouwen, om weer normaal te functioneren op het werk en raken gefrustreerd door het leven in België. De beelden van de ramp duiken ’s nachts op.”

“Af en toe is er nog extra psychologische begeleiding nodig na de groepsgesprekken. De onmogelijkheid om je ervaringen met je naaste omgeving te bespreken knaagt aan het gemoed. Wie na afloop vande missie foto’s toont aan een vriend, wil alles uitleggen. ‘Kijk, hier leefden we, zie je? Begrijp je wat ik bedoel?’ Omstaanders hebben moeite om zich in te leven in die ervaring, tot frustratie van de hulpverlener. Het is een goede zaak als een reddingsteam na afloop terug samenkomt in eigen land, om bepaalde ervaringen in groep een plaats te geven. Lukt dat niet, dan wacht een speciale, individuele therapie.”

Vuurwerk

De vele buitenlandse missies hebben Ameloot veel levenservaring bijgebracht. Ook hij heeft enkele littekens overgehouden aan zijn missies. “Ik had op een gegeven moment begeleiding nodig. Bij vuurwerk moet ik aan geweerschoten denken en bij sommige oorlogsfilms moet ik wegzappen. Nu onmiddellijk naar Haïti vertrekken zou evenmin lukken. Maar vergis u niet, ik ben niet opgebrand, integendeel.Hulpverleners opvangen ga ik niet uit de weg, maar het harde werk op het veld is niet meer voor mij. Trop is te veel. Mijn werk zit erop, het is aan de anderen.“Sommigen bieden zich na enkele harde missies nadien niet langer aan om naar het buitenland te trekken. Komen met uitvluchten op de proppen. Dat is geen schande, integendeel. Karakter bepaalt of je een cumulatie van missies aankunt. Ik richt mij nu vooral op emotionele bijstand en tracht mijn eigen ervaringen enigszins te verdringen, al komen die natuurlijk niet in de buurt van het leed dat de echte slachtoffers van een ramp treft. Laat dat heel duidelijk zijn.

“Jonge mensen beginnen met volle goesting en energie aan een opdracht. Het is van belang om hen door ouderen te laten begeleiden, of ze branden in geen tijd op. Je moet leren doseren. Let wel, hulpmissies kunnen ook heilzaam zijn voor jonge mensen. Ik zag meisjes vertrekken naar het buitenland en als volwassen vrouwen terugkeren. In een paar weken of maanden tijd. Prachtig.”

Copyright De Morgen - all rights reserved